نور حق

نور ظاهر اگر چه روشن است و نیکو تبع و چاکر نور باطن است، نور ظاهر نور شمس و قمرست، و نور باطن نور توحید و معرفت، نور شمس و قمر اگر چه زیبا و روشن است آخر روزی آن را کسوف و خسوف بود و فردا در قیامت مکدّر و مکوّر گردد.

به میزان همت جهان را بسنج

که همت جهان سنج میزان بود

عیار لئیمان شناسی بلی

شناسد عیار آنکه وزان بود

ولیکن فنای بخیلان مخواه

اگرچه بقای کرم زان بود

مگو کز چمن نیست بادا غراب

مگر نرخ انجیر ارزان بود

تو را از حیات کریمان چه سود

که از مردن بخل ورزان بود

ای جوانمرد! آثار نظر صادقان بهر خارستان خذلان که رسد عبهر دین بر آید، برکات انفاس ایشان بهر شورستان ادبار که تابد عنبر عشق بوی دهد، اگر بمفلس نگرند توانگر شود، اگر بزنار دار نگرند مقبول درگاه عزّت شود.

خداوند که پروردگار عالمیان است بوسیله افلاک هر لحظه و در هر زمان اندک، به حکم ﴿کل یوم هو فی شأن﴾از آب و گل ـ عناصر ـ یک ظرف دیگر می سازد و و همان طور که کوزه گر با عناصر آب و گل به وسیله چرخ فخاری، ظرفهای مختلف می سازد زیرا خمیر مایه ظروف در اختیار اوست و او نیز به هر شکلی که بخواهد آنها را می سازد، در اینجا نیز افلاک از خود اختیاری ندارند و به حکم حق تعالی می گردند.

فناء بر دو قسم است فناء ظاهری و فنای باطنی که فنای ظاهری فنای افعال است و فنای باطنی فنا اوصاف و ذات، و بعضی گویند فنا از بین رفتن اوصاف مذمومه است و بقاء وجود اوصاف محموده است.

مورچهٔ خط تو، کرد چو موری مرا

کی کند ای مشک مو مور تو چندین جفا

روی تو با موی و خط مور و سلیمان به هم

موی تو هندو لقب مور تو طوطی لقا

چون به بر مه رسید مورچه بر روی تو

گر رسن مه بدید مورچه موی تو را

ماه از آن موی زلف تیره شود همچو مور

مشک از آن مور شب موی برد بر خطا

موی میانم چو مور لاجرم اندر هوات

یک یک مویم چو مور بست کمر بر وفا

سست‌تر از موی مور نیستمی گر ز تو

با سر مویی رسید با بر موری به ما

ز آرزوی موی تو هست مرا حرص مور

موی بدین مور ده تا برهد از بلا

چبود اگر موی تو در کف موری فتد

موی به من ده که نیست قوت موری مرا

گر من چون مور را دست به مویت رسید

مور کنم پیل را موی کشان در هوا

موی تو این مور را قوت پیلی دهد

مور ضعیف توام موی به من کن رها

کرد دلم موی تو تنگ‌تر از چشم مور

کور شود چشم مور موی تواش در قفا

سر چه کشی همچو موی از من چون مورچه

موی به موری سپار پیش سلیمان بیا

مور نیازرد ازو یک سر موی ای عجب

زانکه به موری نداد مالش موری رضا

مور اگر بندگیش یک سر مو یافتی

موی بکندی ز سر مور شدی اژدها

مور و ملخ دیده‌ای موی شکافان به جنگ

مور و ملخ جنگ اوست موی شکاف از دغا

هر که کند کش چو موی در حق مور رهش

دانه کشد هم چو مور از سر موی آن گدا

گر به جهان در چو مور حاسد جویی چو مو

موی کشانش کند مور صفت مبتلا

ور سر مویی کشد دشمن چون مور سر

پی سپر آید چومور از سر موی از قضا

خصم که مورش شمرد زانکه چو مویی نیافت

هر بن موییش کرد خانهٔ موری فنا

ای تو سلیمان مور چند که در شرح مو

موی شکافی ز مور خوش بود اندر ثنا

تا که بود پای مور چون سر مویی ضعیف

خصم تو را باد موی خانهٔ موریش جا

لیک نور سالکی کز حد گذشت

نور او پر شد بیابانها و دشت

شاهدی‌اش فارغ آمد از شهود

وز تکلفها و جانبازی و جود

نور آن گوهر چو بیرون تافتست

زین تسلسها فراغت یافتست

پس مجو از وی گواه فعل و گفت

که ازو هر دو جهان چون گل شکفت

این گواهی چیست اظهار نهان

خواه قول و خواه فعل و غیر آن

که عرض اظهار سر جوهرست

وصف باقی وین عرض بر معبرست

این نشان زر نماند بر محک

زر بماند نیک نام و بی ز شک

این صلات و این جهاد و این صیام

هم نماند جان بماند نیک‌نام

جان چنین افعال و اقوالی نمود

بر محک امر جوهر را بسود

که اعتقادم راستست اینک گواه

لیک هست اندر گواهان اشتباه

تزکیه باید گواهان را بدان

تزکیش صدقی که موقوفی بدان

حفظ لفظ اندر گواه قولیست

حفظ عهد اندر گواه فعلیست

گر گواه قول کژ گوید ردست

ور گواه فعل کژ پوید ردست

قول و فعل بی‌تناقض بایدت

تا قبول اندر زمان بیش آیدت

سعیکم شتی تناقض اندرید

روز می‌دوزید شب بر می‌درید

پس گواهی با تناقض کی شنود

یا مگر حلمی کند از لطف خود

فعل و قول اظهار سرست و ضمیر

هر دو پیدا می‌کند سر ستیر

آفتاب مرکوز در جرم فلک خارج مرکز بود بدان سان که همه ثخن و جرم آن را فراگرفته است یعنی سطح آن مماس با دو سطح جرم فلک محوی بود و همین طور است وضع افلاک سیارات دیگر که هر یک فلکی دارند محوی که خارج مرکزند و سیاره در جرم آنها واقع است و مثلا فلک زهره عینا بمانند آفتاب بود بجز اینکه برای آنها فلک‌های کوچکی دیگر بود که مرکوز در اجرام افلاک خارج مرکز خود بوند.این گونه افلاک کوچک را تداویر نامند که هر یک از ستارگان مرکوز در جرم این‌تداویر بوند.

محمولی که از ذات شی‌ء انتزاع و حمل بر آن شود بدون آنکه از حمل آن چیزی بر ذات افزوده شود در مقابل محمول بالضمیمه که خود موجود بوجود فی نفسه است نهایت وجود فی نفسه او عین وجود فی غیره است چنانکه حمل ابیض بر جسم در موقعی درست است که بیاض بجسم ضمیمه شود.

در دایره عالم عناصر هم نظامی کروی حاکم خواهد بود. آسمانهای هفتگانه که به حکم آیه شریفه (ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ) (فصلت: ۱۱).